PLEHANOV'UN "DENEY" KAVRAMINA İLİŞKİN YANILGISI
Plehanov, L. Feuerbach'a, "önsöz"ünün x ve xi. sayfalarında (1905 baskısı) diyor ki:
"Bir Alman yazarı, deneyin, ampiryokritisizm için, sadece bir inceleme konusu olduğuna ve bilgi aracı olmadığına değiniyor. Eğer öyle ise, ampiryokritisizmin materyalizme karşıtlığı bütün varlık nedenini yitirir ve ampiryokritisizmin materyalizmin yerini alıp almayacağı sorunundaki tartılmalar tamamen boş ve anlamsızdır."
Bu, baştan aşağı kafa karışıklığıdır. Fr. Carstanjen, Avenarius'un en "bağnaz" öğretililerinden biri, ampiryokritisizm üzerine makalesinde (Wundt'a yanıt olarak), diyor ki, "deney, Salt Deneyin Eleştirisi için sadece bir inceleme konusudur, bir bilgi aracı değildir".2 Plehanov'a göre, bundan, Fr. Carstanjen'in görüşlerinin materyalizmle karşıtlığının anlamsız olduğu sonucu çıkıyor!
Fr. Carstanjen, Düşünceler'inde bize verilmiş olan, bizim bulduğumuz (das Vorgefundene) [şey diye tanımladığı -ç.] kendi deney kavramını, "temel olarak tamamen metafizik olan yaygın bilgi teorisi anlamında" "bilginin bir aracı" olarak deney kavramıyla vurgulayarak farklı tutan Avenarius'u hemen hemen sözcüğü sözcüğüne aktarıyor, (Op.cit., s. 401.) Petzoldt, Avenarius'tan sonra, Salt Deney Felsefesine Giriş'te aynı şeyi yineler, (c. I, s. 170.) Böylece Plehanov'a göre, Carstanjen'in, Avenarius'un ve Petzoldt'un görüşlerinin materyalizme karşıtlığı anlamsızdır! Plehanov ya Carstanjen ve ortaklarını derinlemesine okuması gerekirken okumamıştır ya da "bir Alman yazarı"nın bu özetini beşinci elden almaktadır.
Öyleyse en tanınmış ampiryokritikçiler tarafından söylenen ve Plehanov tarafından anlaşılmamış olan bu iddia ne anlama gelir? Carstanjen demek istiyor ki, Avenarius, Salt Deneyin Eleştirisi'nde, deneyi, yani her türlü "insansal anlatımları" bir inceleme konusu olarak alır. Avenarius burada, diyor Carstanjen (op. cif., s. 50), bu anlatımların gerçek olup olmadıklarım ya da hayaletlerle ilişkili olup olmadıklarını kendine sormaz; sadece mümkün görünen hem idealist hem de. materyalist bütün insansa! anlatımları (s. 53) sorunun özüne inmeden düzenler, sistemleştirir ve alınılmış biçimde sınıflandırır. Carstanjen, bu görüş açısını "kusursuz bir şüphecilik" diye nitelendirmekte kesinlikle haklıdır, (s. 213.) Carstanjen, bu makalede, sevgili hocasını, Wundt'un ona fırlattığı (bir Alman profesörü için) aşağılatıcı materyalisttik suçlamasına karşı savunuyor. Biz nasıl materyalist olabiliriz, haydi canım sen de! diye karşı çıkıyor Carstanjen; biz "deney"i, alışılagelmiş anlamında, insanı materyalizme götüren ya da götürebilen anlamında almıyoruz, biz insanların "deneyledikleri" her şeyi deney olarak inceliyoruz. Carstanjen ve Avenarius, deneyin bir bilgi aracı olduğu şeklindeki görüşü (belki en çok kullanılagelen, ama Fichte örneğinde de gördüğümüz gibi bu yanlış görüşü), materyalist bir görüş saymaktadırlar. Avenarius, beyni düşüncenin örgeni olarak görmekte direnen ve, inat eden, introjection ve düzenleme teorilerini görmezlikten gelen "egemen" "metafizik"ten vazgeçiyor. Verilmiş ya da bulunmuş olanla (das Vorgefundene), Avenarius, Ben ile çevre arasındaki çözülmez bağlantıyı anlıyor, bu da "deney"in içinden çıkılmaz idealist bir yorumuna götürüyor.
Böylece, hiç kuşku yok ki, felsefenin materyalist ve idealist eğilimleri olduğu kadar, Hume'ün ve Kant'ın eğilimleri de, "deney" terimi altında gizlenebilir, ama ne inceleme konusu olarak deneyin tanımı, ne de bir bilgi aracı olarak onun tanımı bu açıdan sorunu çözümlemez. Ve Carstanjen'in Wundt'a karşı ortaya koyduğu düşüncelerin ampiryokritisizmin materyalizme karşıtlığı ile hiç bir alıp vereceği yoktur.
İlginç bir nokta olarak şunu da kaydedelim ki, bu konuda Bogdanov ve Valentinov, Plehanov'a yanıtlarında, aynı derecede yetersiz bir bilgi ortaya koyuyorlar. Bogdanov şöyle diyor: "Yeteri kadar açık değil bu." (c. III, s. xi) ve: "Bu formülde ne olduğunu görmek ve koşulu kabul etmek ya da etmemek ampiryokritikçilerin görevidir." Pek elverişli bir durum: Ben bir mahçı değilim, ve bu nedenle Avenarius'un ya da Carstanjen'in deneyi hangi anlamda anladıklarını bulmak zorunda değilim!.Bogdanov, Mach'ın öğretisini ve mahçılığın "deney"le ilgili kafa karışıklığını kullanmak istiyor, ama sorumluluğunu üstlenmek istemiyor.
"Salt" ampiryokritikçi Valentinov, Plehanov'un düşüncesini aktardı ve herkesin gözü önünde kan-kan dansı yaptı; Valentinov, yazarın adını vermediği için ve konunun ne olduğunu açıklamadığı için Plehanov'la alay ediyor. (Op. cit., s. 108-109.) Ama, Plehanov'un düşüncesini (gerçekten ondan hiç bir şey anlamaksızın) "en az üç kez" okuduğunu söylemesine karşın, bu ampiryokritikçi filozofun kendisi de, verdiği yanıtta, sorunun özüyle ilgili tek bir sözcük söylemiyor. Çok hoşlar şu mahçılar!
3. DOĞADA NEDENSELLİK VE ZORUNLULUK
