KAPİTALİN ÖZETİ - İŞ SÜRECİ VE ARTI-DEGER YARATMA SÜRECİ
İŞ SÜRECİ VE ARTI-DEGER YARATMA SÜRECİ
İşgücünü satın alan onu, satıcısını çalıştırarak tüketir. İşgücü her şeyden önce kullanım-değeri yaratır, ve bu özelliği itibarı ile sermaye sahibi ile işçi arasındaki her türlü özel ilişkiden bağımsızdır ... bunun için, iş sürecinin, ilk önce bu yönü ile, yani her türlü özel ilişkinin dışında ele alınır. (S. 141-149 [177-85].)
Kapitalist üretim tarzına özgü esaslara dayanan iş sürecinin, belirli iki özelliği vardır: 1. İşçi kapitalistin denetimi altında çalışır. 2. Ürün, o ürünü üreten işçinin değil, fakat kapitalistin malıdır, iş-süreci, kapitalistin satın almış olduğu, ona ait mallar olan işgücü ile üretim araçları arasında cereyan eden bir olaydır. (S. 150 [184-85].)
Kapitalisti kullanım-değerinin bizzat kendisi değil, fakat onun bir değişim-değeri kaynağı ve özellikle de artı-değer kaynağı olması vasfı ilgilendirir. Metaın, kullanım-değeri ile değişim-değerinin birliği olduğu şartlar altında, emek, üretim ile artıdeğer yaratma süreçlerini birleştiren bir nesne haline gelir. (S. 151 [186] .)
Bu bakımdan, ürünün içinde maddeleşmiş bulunan emek miktarının incelenmesi gerekir. Örnek olarak pamuk ipliğini alalım. Bu metaı elde etmek için, diyelim ki 10 şilin değerinde 10 libre pamuk·ve eğirme işlemi sırasında kaçınılmaz olarak aşınacak olan iş araçlan gerekli olsun ve iş araçlarının aşınma ve yıpranma payı da -burada kısaca iğ payı olarak gösterilir- 2 şilin olsun. Böylece üründe, 12 şilin değerinde üretim aracı maddeleşmiş olur. Burada, 1) ürünün gerçek bir kullanım-değerine sahip olduğu, 2) üretim araçlarında sadece toplumsal bakımdan gerekli olan iş zamanının temsil edildiği varsayılmaktadır. Bu durumda, metaın değerine işgücünün katkısı ne kadardır?
İş-süreci burada tamamen değişik bir açıdan ele alınmıştır. Ürünün değerinde, pamuk ekicisinin, iğ yapıcısının vb. ve iplikçinin emek miktarları genel insan emeğinin, gerekli değer-üretici emeğin ölçülebilir ve nitelik yönünden aynı şekilde ele alınabilir kısımlarıdır. Bu yüzden birbirlerinden ancak niceliksel olarak ayırdedilebilirler ve işte başlıca bu sebepledir ki, değişik üreticilerin emek miktarları, iş süresi olduğu müddetçe -çünkü bu çeşit bir iş süresi değer yaratma özelliklerine sahiptir- niceliksel olarak birbirleriyle mukayese edilebilirler.
İşgücünün bir günlük değerinin 3 şilin olduğu ve bu değerin 6 saatlik bir iş süresini temsil ettiğini, saatte 1/ libre iplik üretildiğini, buna göre 6 saatte: 10 libre pamuktan. (yukarıda olduğu şekilde) 10 libre iplik üretildiğini varsayarsak; bu durumda, 6 saatte 3 şilinlik bir değer eklenmiş ve böylece ürünün değeri 15 şiline (10+2+3 şiline) ya da ipliğin libresi başına bir buçuk şiline eşit olur.
Fakat bu durumda, artı-değer elde edilmiş olmaz. Böyle bir faaliyetin sermaye sahibine hiç bir faydası yoktur. (Yüzeysel ekonomi hilesi, S. 157 [190].)
İşgücünün bir günlük değerinin 3 şilin olduğunu, bu üç şilinden yarım işgününün, ya da 6 iş saatinin maddeleşmiş bulunduğunu varsaymıştık. Fakat işçinin varlığını sürdürebilmesi için gerekli ihtiyaç maddelerinin karşılığı olarak günde ancak yarım gün çalişmak zorunda bulunması, onun bütün gün çalışmasına hiç bir şekilde engel değildir. İşgücünün kendi değeri ile işgücünün kullanılması sonunda yaratılan değer, birbirinden tamamen farklı iki şeydir. Emeğin fayda özelliği sadece olmazsa olmaz (conditio sine qua non) bir şart idi; fakat esas belirleyici olan, bu malın kullanım-değerinin spesifik bir kullanım-değeri, değer kaynağı olması, kendisinin sahip bulunduğundan daha fazla değerin kaynağı olması idi. (S. 159 [193].)
Böylece, işçi 12 saat çalışarak, 20 şilin değerinde pamuk, 4 şilin değerinde iğ, vb. aşınma masrafını içeren, bunlara ilaveten kendi emeğinin değeri olarak da 3, yani üretim sürecine toplam olarak 27 şilin değerinde meta sokarak 20 librelik iplik üretir. Fakat sürecin sonunda, üründe, pamuk ve iğin karşılığı olarak 4 günluk emek, ve işçinin emeğinin karşılığı olarak da bir günlük emek, yani bir günü 6 şilin değerinde 5 günlük emek, ya da 30 şilinlik bir değer maddeleşmiş olur. Ortada 3 şilinlik bir artı-değer vardır ve para sermayeye dönüşmüştür. (S. 160 [194].) Böylece problemin bütün koşullan yerine getirilmiş olur. (Ayrıntılar için S. 160[194].) Bir değer yaratma süreci olarak, iş-süreci, işgünü, işgücünün eşdeğeri olan bir değerin üretilmesi için gerekli olan sürenin ötesine uzatılır uzatılmaz, bir artı-değer yaratma sürecine dönüşmektedir.
Değer-yaratma süreci basit iş sürecinden şu bakımdan farklıdır ki, ikincisi niteliksel yönden ele alınırken, birincisi niceliksel olarak, ve toplumsal bakımdan zorunlu iş zamanını içerdiği ölçüde ele alınır. (S. 161 [195], ayrıntılar için S. 162 [196].)
İş-süreci ile değer-yaratma sürecinin birliği olarak, üretim süreci, meta üretimidr; iş-süreci ile artıdeğer yaratma sürecinin birliği olarak ise, üretim süreci, metaların kapitalist üretim sürecidir. (S. 163 [197].)
Bileşik emeğin basit emeğe indirgenmesi. (S. 163-65, [197-98].)
