N. G. ÇERNİŞEVSKİ KANTÇILIĞIN ELEŞTİRİSİNE HANGİ AÇIDAN YAKLAŞIYOR?
N. G. ÇERNİŞEVSKİ KANTÇILIĞIN ELEŞTİRİSİNE HANGİ AÇIDAN YAKLAŞIYOR?
DÖRDÜNCÜ Bölümün 1. kesiminde, materyalistlerin, Kant'ı, Mach ve Avenarius'unkine taban tabana karşıt bir açıdan eleştirdiklerini ve eleştirmeye devam ettiklerini ayrıntılarıyla göstermiştik. Burada, büyük Rus hegelcisi materyalist Çernişevski'nin bilgibiliminde benimsediği tutumu kısaca belirtmenin yersiz olmadığına inanıyoruz.
Kendisi de Feuerbach'ın öğretilisi olan büyük Rus yazarı Çernişevski, Feuerbach ve Kant'a karşı tutumunu ilk kez, Kant'ın, Feuerbach'ın Alman öğretilisi Albert Rau tarafından eleştirilmesinden kısa bir süre sonra belirtti. Daha 1850-1860'larda, N. G. Çernişevski, Rus yazınında Feuerbach'ın bir izleyicisi olarak ortaya çıkmış ve bizim sansür, Çernişevski'nin, Feusrbach'ın adını bile anmasına izin vermemişti. Çernişevski, 1888'de, o sıra üçüncü baskısı hazırlanmakta olan Sanat ile Gerçekliğin Estetik İlişkileri adlı kitabının önsözünde, Feuerbach'tan aktarma yapmayı denedi, ama 1880'de Rus sansürü Feuerbach'a en ufak bir atıfta bulunulmasına bile katlanamıyordu. Sözkonusu önsöz, ancak 1906 yılında günışığına çıkabildi. (N. G. Çernişevski, Bütün Yapıtları c. X, 2. Bölüm, s. 190-197). N. G. Çernişevski burada Kant'ın ve felsefi sonuçlarında Kant'tan esinlenen doğa bilginlerinin eleştirilmesine bir yarım sayfa ayırıyor, tşte, N. G. Çernişevski'nin 1888'deki kusursuz bir uslamlaması:
"Kendilerini evrensel teorilerin kurucusu sanan doğa bilginleri, gerçekten de, metafizik sistemleri geliştirmiş olan antikçağ düşünürlerinin öğretilileridirler, ve genellikle de kötü öğretilileridirler, bunlar, çoğu kez sistemleri ilkin Schelling tarafından kısmen çökertilmiş bulunan, daha sonra da Hegel tarafından büsbütün yıkılmış olan düşünürlerdir, insan düşüncesinin işleyiş yasalarının geniş teorilerini kurmaya çalışan doğa bilginlerinin büyük çoğunluğunun, yalnızca, Kant'ın bilgimizin öznelliğini kabul eden metafizik teorisini yinelediklerini göstermek yeterlidir. ..." (Her şeyi birbirine karıştırmış olan Rus mahçılarına duyurulur: Çernişevski, terminolojisinde materyalizm ile idealizm arasındaki karşıtlığı metafizik düşünce ile diyalektik düşünce arasındaki karşıtlıkla karıştırdığı ölçüde Engels'ten geridedir; ama Çernişevski, Kant'ı bir gerçekçi olduğu için değil de, bir bilinemezci ve bir öznelci olduğu için, "kendinde-şey"i kabul ettiği için değil de, bilgimizi bu nesnel kaynaktan çıkartmayı bilmediği için kınadığı zaman Engels'in düzeyindedir.) "... Kant'ın sözlerini kullanarak, duyu algılarımızın biçimlerinin gerçekten var olan nesnelerin biçimlerine benzemediklerini söylerler...." (Her şeyi birbirine karıştırmış olan Rus mahçılarına duyurulur: Çernişevski'nin Kant hakkındaki eleştirisi, Kant'ın, Avenarius-Mach ve içkinciler tarafından eleştirisinin taban [sayfa 404] tabana karşıtıdır; gerçekten de, bütün materyalistler için olduğu gibi, Çernişevski'ye göre de, duyu algılarımızın biçimleri, gerçeğin, yani nesnel bir gerçekliği olan nesnelerin biçimlerine benzerler.) "... buna göre, gerçekten var olan nesnelerin, bunların gerçek özelliklerinin, kendi aralarında gerçekten var olan ilişkilerin bizim için bilinemez olduklarını söylerler. ..." (Her şeyi birbirine karıştırmış olan Rus mahçılarına duyurulur: bütün materyalistler için olduğu gibi, Çernişevski'ye göre de, nesneler, ya da Kant'ın özentili dilini kullanacak olursak, "kendinde-şeyler" gerçekten vardırlar ve varlıklarıyla olduğu kadar, özellikleri ve karşılıklı gerçek ilişkileri ile de bizlerce tümüyle bilinebilirler.) "... düşünce, bilginin bütün malzemesini gerçek varlıklarının biçimlerinden son derece değişik biçimlere soktuğundan, eğer nesneler bizce bilinebilir olsalardı, düşüncemizin konuları olamazlardı derler; düşünce yasalarının bile ancak öznel bir değeri olduğunu söylerler. ..." (Karıştırıcı mahçılara duyurulur: bütün materyalistler için olduğu gibi, Çernişevski için de, düşüncenin yasalarının yalnızca öznel bir değeri yoktur; bu yasalar, bir başka deyişle, nesnelerin gerçek varlıklarının biçimlerini yansıtırlar, bu biçimlerden ayrı değildirler, tümüyle onlara benzerler.) "...Gerçekte, bize neden ile sonucun bağlantısı imiş gibi görünen şeye uygun düşen bir şey yoktur, çünkü ne önceki, ne sonraki, ne bütün, ne de bölüm vardır, vb. derler. ..." (Karıştırıcı mahçılara duyurulur: her materyalist için olduğu gibi, Çernişevski için de, gerçekte, bize nedenin sonuca bağlantısı gibi görünen şey vardır; nesnel bir nedensellik ve doğal bir zorunluluk vardır.) "... Doğa bilginleri dönüp dolaşıp bu metafizik martavalları ve bu cinsten başka martavalları iş edinmekten vazgeçtiklerinde, doğa bilimlerinin temelinde, Feuerbach'ın ortaya koyduğundan daha kesin, daha tanı bir kavramlar sistemi kuracak yetenekte olacaklar ve belki de kuracaklardır da. ..." (Karıştırıcı mahçılara duyurulur: Çernişevski hem idealizme yönelmiş ve hem de bilinemezciliğe yönelmiş bütün sapmaları, metafizik zırvalıklar diye nitelendiriyor.) "... Ama bu arada, insanın öğrenme merakının temel denilen sorunlarının bilimsel kavramlarının en iyi açıklaması, gene de Feuerbach'ınkidir." (s. 195-196.) Çernişevski'nin insanın öğrenme merakının temel sorunları ile söylemek istediği şey, bugün modern bilimin dilde, bilgi teorisinin ya da bilgibilimin temel sorunları olarak bilinen şeylerdir. Yeni-kantçıların, olgucuların, mahçıların ve bin türlü başka karışık kafalıların rezilce saçmalıklarını defeden Çernişevski, 1850'lerden 1888'e kadar tutarlı felsefi materyalizmin düzeyinde kalabilmiş gerçekten de büyük tek Rus yazarıdır. Ama Çernişevski, Marks ve Engels'in diyalektik materyalizminin düzeyine çıkmayı başaramamış ya da daha çok Rus yaşamının geriliği yüzünden çıkamamıştır.
EKLER
Konferansçıya On Soru
DiyalektikSorunu Üzerine
