Marksist Öğreti
Marksizm, Marks'ın görüş ve öğretilerinin sistemidir. Marks, insanlığın en ileri üç ülkesince temsil edilen, 19. Yüzyılın üç temel ideolojik akımını sürdüren ve tamamlayan bir deha idi: klâsik Alman felsefesi, klâsik ıngiliz ekonomi politiği ve genel olarak Fransız devrimci öğretileriyle birleşmiş olan Fransız sosyalizmi. Dünyanın bütün uygar ülkelerinin işçi sınıfı hareketinin teorisi ve programı olarak modern materyalizmi ve modern bilimsel sosyalizmi oluşturan ve karşıtları tarafından da teslim edilen görüşlerinin dikkat çekici tutarlılığı ve bütünlüğü, marksizmin esas içeriğinin, yani Marks'ın ekonomik öğretisinin bir açıklamasını yapmadan önce, genel olarak onun dünya görüşünün kısa bir özetini vermeye bizi zorlamaktadır.
Felsefi Materyalizm
"Hegel için"
diye yazıyordu Marks, "insan beyninin yaşam-süreci, yani düşünme süreci
—Hegel bunu "Fikir" ("Idea") adı altında bağımsız bir özneye
dönüştürür— gerçek dünyanın yaratıcısı ve mimarı olup, gerçek dünya,
yalnızca "Fikir"in dışsal ve görüngüsel biçimidir. Benim için ise, tersine,
fikir, maddi dünyanın insan aklında yansımasından ve düşünce biçimlerine
dönüşmesinden başka bir şey değildir." (Kapital, Birinci Cilt "[Almanca]
ıkinci Baskıya Sonsöz".)[3]
"Dünyanın birliği varlığına dayanmaz. ... Dünyanın gerçek birliği maddiliğine dayanır, ve bu,... felsefenin ve doğabilimin uzun ve zahmetli bir açındırmasıyla tanıtlanır."[4]
"Hareket, maddenin varoluş biçimidir. Hiç bir zaman, hiç bir yerde hareketsiz madde ne olmuştur, ne de olabilir."[5]
"Ama eğer ... düşünce ile bilincin ne oldukları ve nereden geldikleri sorulursa, bunların, insan beyninin ürünü oldukları ve insanın da doğanın çevresi içinde ve çevresi ile birlikte gelişen bir ürününden başka bir şey olmadığı görülür; bundan da doğal olarak, son tahlilde, doğa ürünleri olan insan beyni ürünlerinin, doğanın bütünü ile çelişki durumunda değil, uygunluk durumunda bulundukları sonucu çıkar."[6]
"Hegel idealistti, yani kafasındaki fikirleri, gerçek şeylerin ve süreçlerin azçok soyut yansıları [Abbilder, yansılar; Engels bazan "izlenimler" de demektedir] olarak görecek yerde, tam tersine, nesneler ile, nesnelerin gelişmesini, dünya varolmadan önce bilinmeyen bir yerde varolan "Fikir"in basit kopyaları olarak görüyordu"[7]
1) bu materyalizmin "mekanik yanı ağır basmakta" idi, kimya ve biyolojide sağlanan en son gelişmeleri hesaba katmıyordu (bugün, maddenin elektrik teorisini de katmak zorunluluğu vardır);
"Her felsefenin, özellikle modern felsefenin büyük temel sorunu, düşünce ile varlığın bağıntısı ... düşüncenin varlığa, tinin doğaya ilişkisi, ... tinin mi, yoksa doğanın mı, hangisinin en ilk öğe oldukları sorunudur. ... Bu soruyu yanıtlayışlarına göre filozoflar iki büyük kampa ayrılıyorlardı. Tinin doğaya oranla önce gelme özelliğini ileri sürenler, idealizm kampını oluşturuyorlardı. Ötekiler, doğayı ilk öğe sayanlar ise materyalizmin değişik okullarında yer alıyorlardı."[8]
2) eski materyalizm ne tarihsel idi, ne de diyalektik (anti-diyalektik anlamda metafizikti), ve evrim anlayışına sistematik ve genelleşmiş bir biçimde bağlı değildi;
3) eski materyalizm, "insan özü"nü, (somut olarak ve tarihsel olarak saptanmış), "bütün toplumsal ilişkilerin karışımı" olarak değil de, soyut olarak görüyor ve bu yüzden dünyayı yalnızca "yorumluyor"du, oysa bu bir "değiştirme" sorunuydu, yani "devrimci pratik eylem"in önemini kavramamıştı.
Görüşlerinin biçimlendiği, 1844-45 yıllarından
başlayarak, Marks, bir materyalistti ve özellikle, daha sonraları
materyalizminin tek zayıf noktasının yeterince tutarlı ve kapsamlı olmadığını
gördüğü, Ludwig Feurbach'ın bir izleyicisi oldu. Marks'a göre, Feuerbach'ın,
tarihi ve "çığır açan" özelliği, Hegel'in idealizminden kesenkes kopması ve "18.
yüzyılda, özellikle Fransız materyelizmi yalnızca varolan siyasal kurumlara ve
... din ve tanrıbilime karşı değil ... aynı zamanda metafiziğin her türüne de
karşı" ("aklı başında felsefe"den ayrı olarak "kendinden geçmiş spekülasyonlar"
anlamında) bir materyalizmi benimsemiş olmasında yatar. (Literarischer
Nachlass'taki Kutsal Aile.)
Marks'ın bu materyalist felsefesiyle tümüyle
uyuşan ve onu yorumlayan Friedrich Engels,(müsveddeleri Marks tarafından okunan)
Anti-Dühring'de şöyle yazıyor:
Ludwig Feuerbach'ta Engels —ki bu
kitabında Feuerbach'ın felsefesi üzerine kendisinin ve Marks'ın görüşlerini
açıklamaktadır ve 1844-45'te Hegel, Feuerbach ve tarihin materyalist anlayışı
üzerine Marks'la birlikte yazılmış olan eski müsveddeler Engels tarafından
yeniden okunduktan sonra basılmaya gönderilmiştir— şöyle yazar:
(Felsefi) idealizm ve materyalizm kavramlarının öteki kullanım biçimleri, ancak karışıklığa yolaçar. Marks,
yalnızca şu ya da bu yolla hep din ile bağıntılı olan idealizmi değil, aynı
zamanda da —özellikle günümüzde yaygın olan— Hume ve Kant'ın görüşlerini,
bilinemezciliği, eleştiriciliği ve olguculuğun değişik biçimlerini de kararlı
bir biçimde reddetti; bu felsefeyi, idealizme verilmiş "gerici" bir ödün ve en
iyimser anlamda "materyalizmi açıktan açığa geri çevirirken, gizlice, utangaç
bir biçimde kabul etme"[9]
olarak niteliyordu. Bu sorun ile ilgili olarak, yukarda belirtilmiş bulunan
Engels ve Marks'ın yapıtlarından başka, Marks'ın Engels'e 12 Aralık 1868'de
yazdığı mektuba bakınız. Bu mektupta Marks, doğacı Thomas Huxley'in
alışılagelenden "daha materyalist" olan görüşüne ve onun "gerçekten
gözlemlediğimiz ve düşündüğümüz sürece, materyalizmden uzaklaşmamız olanak
dışıdır" sözlerine değinerek, Huxley'i bilinemezciliğe ve hümcülüğe "açık kapı"
bıraktığı için, kınamaktadır. Marks'ın özgürlük ve zorunluluk arasındaki ilişki
üzerindeki görüşünü belirtmek de özel bir önem taşır. "Özgürlük, zorunluluğun
kavranmasıdır. 'Zorunluluk, ancak kavranılmadığı ölçüde kördür'." (Engels,
Anti-Dühring[10].)
Bu, doğadaki nesnel yasaların kuralını ve zorunluluğun özgürlüğe diyalektik
dönüşmesini tanımak anlamına gelir (tıpkı bilinmeyen, ama bilinebilenin "kendindeşey"in
"bizim için şey"e, "şeylerin özü"nün "görüngü"ye dönüşmesi yolunda olduğu gibi).
Marks ve Engels'e göre, Feuerbach'ınki dahil, "eski" materyalizmin
(hele Büchner,
Vogt ve Moleshcott'un "kaba" materyalizmi) şu eksiklikleri vardı:
