Türkiye - ÜLTİMATOM VE SONRASI - Marks

Londra, Cuma, 27 Mayıs 1853

Size son kez aktardığım, Rus ültimatomunun reddi ve İstan-bul’da Rus aleyhtarı bir hükümet kurulduğu haberi, tamamen doğrulandı. En son haberler İstanbul’dan; 17 Mayıs tarihli olanı şöyle:

“Reşit Paşa göreve başlar başlamaz, Prens Mençikov’dan süreyi altı gün uzatmasını istedi. Mençikov, diplomatik ilişkilerin kesildiğini ilan ederek ve gerekli gidiş hazırlıklarını yapmak üzere İstanbul’da üç gün daha kalacağını ekleyerek, bunu reddetti ve Babıâliye, yeniden düşünmelerini ve alıkonduğu kısa süreden yararlanmalarını salık verdi.”

İstanbul çıkışlı, 19 Mayıs tarihli haberden de şunları öğreniyoruz:

“Ayın 17’sinde, sorunu görüşmek üzere, Divan toplandı, Prens Mençikov’un önerdiği şekliyle antlaşmanın kabul edilemeyeceğine kesinlikle karar verildi. Ancak, bu durum kendisine bildirildiği zaman Prens Mençikov İstanbul’dan ayrılmadı. Tam tersine, Reşit Paşayla yeniden temas kurdu. Rus elçiliğinin hareket günü artık kesin değil.”

Bu sonuncu habere karşın, Fransız hükümetinin akşam gazetesi La Patrie,40 Prens Mençikov’un Odessa’ya hareket ettiğine ve olayın İstanbul’da pek az heyecan yarattığına dair hükümetin raporlar aldığını açıklıyor. Pays, bu açıklamayla aynı görüşte,  ancak Presse41 karşı. Bununla birlikte Girardin, haber doğruysa, nedenin de kolaylıkla bilinecek türden olduğunu ekliyor. 

“Prens Mençikov, gerçekten Büyükdere’den Odessa’ya hareket ettiyse, doğrusu, görevinde başarısızlığa uğradığı (manque son effet)[27] için bir yerden ötekine çekilmekten başka seçeneği kalmadığı içindir. 

Bazı gazeteler Amiral Delasusse’ün donanmasının Çanakkale Boğazını geçtiğini, şimdi Haliç’te demiratmış olduğunu öne sürüyorlar, ama The Morning Post bu iddiaya karşı çıkıyor. Triester Zeitung, Babıâlinin, Prens Mençikov’a yanıt vermeden önce, Lord Redcliffe ve Bay de la Cour’a, sonunda onların desteğine güvenip güvenemeyeceğini sorduğuna dair okurlarını temin ediyor. The Times ciddiyetle karşı çıkıyor buna. 

Şimdi size, 5 Mayıstan 12 Mayısa kadar İstanbul’da yapılan görüşmelerle ilgili merak uyandırıcı bazı ayrıntıları kapsayan bu işin başından sonuna, Kuzey barbarlığıyla Bizans ikiyüzlülüğünü nefret verici biçimde birleştiren ve Rusya’yı ve Avrupa’ya gülünç düşürmeyi başaran Prens Mençikov’un gülünç davranışını ortaya koyan ParisSiècle’den sözcüğü sözcüğüne bir çeviri veriyorum. Bu “Grec du Bas-Empire”[28] sadece tiyatroya özgü davranışlarla tüm bir imparatorluk üzerinde egemenliği ele geçireceğini sandı. Rusya için yüce ile gülünç arasında –ancak kanla temizlenebilecek gülünç arasında– hiçbir basamak kalmadı. Ama parababaları sınıfının şimdiki borsa tellallığı günleri, şövalyece spor karşılaşmaları günleri değil. Siècle’deki42 yazı şöyle:

“5 Mayıs perşembe günü, Fransız posta gemisinin hareket günü Babıâli kutsal yerler sorununun çözümünü aydınlatan fermanların kopyalarını Bay Delacour’a ve Prens Mençikov’a gönderdi. Gün, herhangi bir bildiride bulunulmadan, Prens Mençikov tarafından herhangi bir girişimde bulunulmadan geçti, ve bütün elçiler, sorunu çözülmüş sanarak, işbaşındaki hükümetlerine işlerin mutlu geçtiğini haber vermek için Fransız posta gemisinin hareketinden yararlandılar. Bununla birlikte, kutsal yerlerle ilgili fermanı doğrudan almış olan Prens Mençikov, kutsal mezar sorununun çözümünü ve Yunan kilisesinin gelecekteki ayrıcalığını ve bağışıklıklarını içeren, yani bu kilisenin en geniş himayesinin Rusya’ya bağışlanmasını, böylelikle, Türkiye’de iki ayrı hükümdar – müslümanlar için sultan ve hıristiyanlar için çar– ilamını içeren bir senet verilmesini istediği bir ültimatomu sıradan bir kavasla, yani bir jandarmayla, gece yansına doğru dışişleri bakanına gönderdi. Prens, bu ültimatomun yanıtlandırılması için Babıâliye yalnız dört gün tanıyor, bundan başka, o sarada ültimatomun alındığının bir hükümet görevlisince hemen doğrulanmasını istiyordu, dışişleri bakanı, ona, ağası ile, bir jandarma assubayı ile, bir çeşit alıntı belgesi gönderdi. Aynı gece prens, Odessa’ya bir vapur gönderdi, 6 Mayıs cuma günü, sultan, böyle alışılmamış tarzda iletilen ültimatom kendisine bildirildikten sonra, Divanı toplantıya çağırdı ve Lord Redcliffe’i Bay Delacour’u olanlardan resmen haberdar etti. Bu iki büyükelçi ortak bir politika için hemen önlem aldı, ve bu arada Babıâliye söz ve biçim bakımından büyük bir ölçülülük göstererek ültimatomu reddetmeyi öğütledi. Bundan başka Bay Delacour’un, Fransa’nın kutsal yerlerle ilgili 1740 Antlaşmasının kendisine tanıdığı haklara dokunan her antlaşmaya karşı çıkacağını son derece biçimsel olarak açıklaması gerekiyordu. Prens Mençikov bu arada Büyükdere’ye çekilmişti (tıpkı Aşil’in çadırına çekildiği gibi), Bay Canning, 9 Mayısta, prensin temkinli bir tavır ortaya koymasına vesile olmak amacıyla, onunla bir görüşme yapmak dileğinde bulundu. Reddedildi. Ayın sonunda, savaş ve dışişleri bakanları, mantıklı bir çözüme ulaşmayı denemek için Prens Mençikov’a kendisini ziyaret etmesini dilemiş olan sadrazamın yanındaydılar. Gene ret. Bununla birlikte Prens Mençikov, süreyi üç gün daha uzatmaya hazır olduğunu bildirdi. Bunun üzerine sultan ve bakan, kararlarının verilmiş olduğu, zamanın bir değişiklik yapmayacağı yanıtını verdiler. Babıâlinin bu olumsuz yanıtı, ayın 10’unda, gece yansına doğru, bütün Rus elçiliğinin toplanmış bulunduğu ve yapılacak olan yolculuğun hazırlıklarının günlerden beri görüldüğü Büyükdere’ye gönderildi. Bu koşullardan haberdar edilmiş olan Türk bakanlığı, sanki sultan sorunu çözmüş ve yeni bir hükümet kurmuş gibi, neredeyse bundan vazgeçiyordu.”[29]

Türkiye olaylarıyla ilgili raporumu, bütün bu işler olup biterken Rum rahiplerinin takındıkları tutumu gösteren, Constitutionnel’den bir alıntıyla sonuçlandırıyorum:

“Bu sorunla derinden ilgilenen Rum rahipler, statu qou’dan, yani Babıâliden yana olduklarını bildirdiler. Rusya imparatoru tarafından kendilerine zorla kabul ettirilmek istenen koruyuculuk tehdidine karşı en masse[30] protestoda bulunuyorlar. Genellikle, Rumlar, Rusya’nın desteğini arzularlar, ama ancak onun doğrudan egemenliğine bağlı olmamak koşuluyla. Rus kilisesine bağımlı  duruma gelmesini, Petersburg kabinesinin tasarımları kabul edilirse zorunlu olarak ortaya çıkacak böyle bir şeyi düşünmek, onlara iğrenç geliyor.” 

New-York Daily Tribune KARL MARX 

n° 3791,10 Haziran 1853